જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટ વારંવાર પુનરોચ્ચાર કરી રહી છે કે કોઈપણ પુખ્ત વ્યક્તિ પોતાની પસંદગીની વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરવા અને જીવન જીવવા માટે સ્વતંત્ર છે

નવી દિલ્હી: સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવાની માગ કરતી 15 અરજી પર સુપ્રીમ કોર્ટમાં સુનાવણી ચાલુ છે. ચીફ જસ્ટિસ ડીવાય ચંદ્રચૂડ, જસ્ટિસ એસકે કૌલ, જસ્ટિસ એસ રવીન્દ્ર ભટ, જસ્ટિસ પીએસ નરસિમ્હા અને જસ્ટિસ હિમા કોહલીની પાંચ જજની બંધારણીય બેંચ આ અરજીઓ પર સુનાવણી કરી રહી છે. સુપ્રીમ કોર્ટમાં બંને પક્ષની દલીલો અને કોર્ટની ટિપ્પણીઓ ક્રમમાં વાંચો...

સોલિસિટર જનરલ (SG) તુષાર મહેતા અને મુકુલ રોહતગી કેન્દ્ર સરકાર વતી સમલૈંગિક લગ્નની તરફેણમાં દાખલ કરાયેલી અરજીઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરી રહ્યા છે. સવારે 11 વાગ્યે શરૂ થયેલી સુનાવણી બપોરે 1 વાગ્યે લંચ બ્રેક સુધી મુલતવી રાખવામાં આવી છે. કોર્ટ સાંજે 4 વાગ્યે ફરી દલીલો સાંભળશે.

કેન્દ્ર સરકાર: સોલિસિટર જનરલ એસ.જી. મહેતાએ કહ્યું હતું કે સમલૈંગિક લગ્નનો મુદ્દો એવો નથી કે એક તરફ 5 લોકો, બીજી બાજુ 5 લોકો અને બેન્ચ પર બેઠેલા 5 વિદ્વાનો ચર્ચા કરી શકે. આમાં દક્ષિણ ભારતના ખેડૂત અને ઉત્તર ભારતના વેપારીનો દૃષ્ટિકોણ પણ જાણવો પડશે.

કેન્દ્ર સરકાર: અમે હજુ પણ આ અરજીઓના આધાર પર સવાલ ઉઠાવી રહ્યા છીએ, કારણ કે તમામ રાજ્યો આ બાબતે એકમત ન પણ હોઈ શકે. અમે હજુ પણ કહી રહ્યા છીએ કે શું કોર્ટ પોતે આ મુદ્દે નિર્ણય લઈ શકે છે.

સુપ્રીમ કોર્ટઃ અમે જાણવા માગીએ છીએ કે અરજદારો શું દલીલો કરી રહ્યા છે. ચાલો જોઈએ કે અરજદાર અને અમારા મનમાં શું ચાલી રહ્યું છે.

કેન્દ્ર સરકારઃ આ ખૂબ જ સંવેદનશીલ મુદ્દો છે.

સુપ્રીમ કોર્ટ: સોલિસિટર જનરલ અમને કહી શકતા નથી કે કેવી રીતે નિર્ણય લેવો. અમે યોગ્ય સમયે તમારી પાસેથી પણ સાંભળીશું.

અરજદારઃ વરિષ્ઠ એડવોકેટ મુકુલ રોહતગીએ કહ્યું કે અમે અમારા ઘરમાં પ્રાઇવસી ઈચ્છીએ છીએ. આ સાથે સાર્વજનિક સ્થળોએ આપણે કોઈ કલંકનો સામનો કરવો ન જોઈએ. અમે ઇચ્છીએ છીએ કે 2 લોકો માટે લગ્ન અને પરિવારને લગતી એવી જ વ્યવસ્થા હોવી જોઈએ, જે હવે અન્ય લોકો માટે ચાલી રહી છે. આપણા સમાજમાં લગ્ન અને પરિવારનું સન્માન કરવામાં આવે છે. આ બાબતે ગુનાહિત અને અકુદરતી ભાગ કાયદામાંથી હટાવી દેવામાં આવ્યો છે. આવી સ્થિતિમાં અમારો અધિકાર પણ સમાન છે.

અરજદારઃ અમે સમલૈંગિક લોકો છીએ. સમાજના વિજાતીય જૂથ તરીકે અમને બંધારણ હેઠળ સમાન અધિકારો પણ મળ્યા છે. તમે આ નિર્ણય લીધો છે. અમારા સમાન અધિકારોના માર્ગમાં એક માત્ર અવરોધ 377 હતો.

અરજદાર: અમે વૃદ્ધ થઈ રહ્યા છીએ. અમે પણ ઈચ્છીએ છીએ કે લગ્નનું સન્માન થાય. આજે શું સ્થિતિ છે? આ લોકોને ગે કહેવામાં આવે છે, તેઓને ક્વીર કહેવામાં આવે છે. તેઓ ક્યાંક જાય તો લોકો તેમની સામે જોવા લાગે છે. આ એક પ્રતિબંધ અને કલમ A 21 હેઠળના અધિકારોનું ઉલ્લંઘન છે. તમે અનુજ ગર્ગના કેસમાં સેક્સની વ્યાખ્યા સ્વીકારી છે, જેમાં કહ્યું હતું કે સેક્સનો અર્થ જાતીય ઇચ્છા સાથે છે કોઈ પુરુષ કે મહિલા સાથે નહીં.

અરજદાર: મને એવી લાગણી છે કે કંઈક એવું બનવાનું છે, જે પહેલાં ક્યારેય બન્યું નથી. ઘણાં વર્ષો પહેલાં મેં 377ને નિર્દોષ છોડવાનો કેસ હાથ ધર્યો હતો. જો આપણને વિજાતીય જૂથ તરીકે સમાન અધિકારો છે, તો આપણને લગ્ન કરવાનો અધિકાર હોવો જોઈએ.

અરજદાર: 2019માં, સમાન લિંગની વ્યાખ્યા એક સમારંભ દરમિયાન સમાન લિંગના બે લોકો, પછી ભલે તે પુરુષ હોય કે સ્ત્રી. ભારત સરકાર વર્ષો જૂની કાયદાકીય બાબતોને અનુસરી રહી છે. જો તમે તેને અનુસરતા હોવ તો નવા કાયદાને પણ અનુસરો.

કેન્દ્ર સરકાર: રાજ્યોને ચોક્કસ સાંભળવા જોઈએ, કારણ કે આ બાબતથી હિંદુ અને મુસ્લિમ બંને પ્રભાવિત થશે.

સુપ્રીમ કોર્ટઃ અમે પર્સનલ લોમાં જવા માગતા નથી અને તમે અમારી પાસેથી ઇચ્છો છો કે અમે તેમાં જઈએ, આવું કેમ? તમે અમને આ અંગે નિર્ણય લેવા માટે કેવી રીતે કહી શકો. અમે બધું સાંભળવા માટે બંધાયેલા નથી.

કેન્દ્ર સરકારઃ તો પછી આપણે આ મામલે ફસાઈ રહ્યા છીએ. અમે કહી રહ્યા છીએ કે આ મામલે બિલકુલ સુનાવણી ન થવી જોઈએ.

સુપ્રીમ કોર્ટ: અમે એક વચ્ચેનો રસ્તો શોધી રહ્યા છીએ. CJIએ કહ્યું- સુનાવણીની કવાયત આવનારી પેઢીઓ માટે કરવામાં આવી રહી છે. આ અંગે કોર્ટ અને સંસદ બાદમાં નિર્ણય કરશે.

ગઈકાલે કેન્દ્રએ કહ્યું હતું કે - કાયદો બનાવવો એ સંસદનું કામ છે
17 એપ્રિલે કેન્દ્ર સરકારે સુપ્રીમ કોર્ટમાં બીજી એફિડેવિટ દાખલ કરી હતી. સરકારે કહ્યું કે સમલૈંગિક લગ્નને કાયદેસર બનાવવાની માગ માત્ર એલિટ ક્લાસની છે. કાયદો બનશે તો સામાન્ય નાગરિકોનાં હિતોને અસર થશે.

સરકારે કહ્યું કે તમામ ધર્મોમાં લગ્નનું સામાજિક મહત્ત્વ છે. હિંદુ ધર્મમાં લગ્નને સંસ્કાર માનવામાં આવે છે, ઇસ્લામમાં પણ. તેથી આ અરજીઓ ફગાવી દેવી જોઈએ. આ અંગે નિર્ણય સંસદે લેવાનો છે. કોર્ટે આનાથી દૂર રહેવું જોઈએ.

સમાજે સમલૈંગિક સંબંધોને સ્વીકાર્યા છેઃ CJI
CJIએ કહ્યું કે અમારા સમાજે સમલૈંગિક સંબંધોને સ્વીકાર્યા છે. છેલ્લાં પાંચ વર્ષમાં વસ્તુઓ બદલાઈ છે. એક સ્વીકૃતિ છે, જેનો સમાવેશ થાય છે. અમે આ બાબતથી વાકેફ છીએ.નવતેજ સમયે (સમલૈંગિકતાને અપરાધ ગણાવવું) અને હવે આપણા સમાજને વધુ સ્વીકૃતિ મળી છે. અમારી યુનિવર્સિટીઓમાં તેને સ્વીકૃતિ મળી છે.

શા માટે કેન્દ્ર સરકાર સમાન લિંગ લગ્ન કાયદાની વિરુદ્ધ છે?
કેન્દ્ર સરકાર સમલૈંગિક લગ્નને મંજૂરી આપવાની વિરુદ્ધ છે. આના પર કેન્દ્રએ સુપ્રીમ કોર્ટમાં એફિડેવિટ દાખલ કરીને તમામ અરજીઓને ફગાવી દેવાની માગ કરી છે. ચાર મુદ્દામાં સમજો...

·         કેન્દ્ર સરકારે કહ્યું હતું- ભલે સુપ્રીમ કોર્ટે IPCની કલમ 377ને ડિક્રિમિનલાઈઝ કરી દીધી હોય, તેનો અર્થ એ નથી કે અરજીકર્તાઓ સમલૈંગિક લગ્નના મૂળભૂત અધિકારનો દાવો કરે.

·         કેન્દ્ર સરકારે સેમ સેક્સ મેરેજને ભારતીય પરિવારના કોન્સેપ્ટ વિરુદ્ધ જણાવ્યું છે. કેન્દ્રએ કહ્યું કે સમલૈંગિક લગ્નની તુલના ભારતીય પરિવારમાં પતિ-પત્નીને જન્મેલાં બાળકોની કલ્પના સાથે કરી શકાય નહીં.

·         કાયદા મુજબ પણ સમલૈંગિક લગ્નને માન્યતા આપી શકાતી નથી, કારણ કે પતિ-પત્નીની વ્યાખ્યા જૈવિક રીતે આપવામાં આવી છે. તદનુસાર, બંને પાસે કાનૂની અધિકારો પણ છે. સમલૈંગિક લગ્નમાં વિવાદના કિસ્સામાં પતિ-પત્નીને અલગથી કેવી રીતે ગણી શકાય?

·         કોર્ટમાં કેન્દ્રએ કહ્યું હતું કે સમલૈંગિક લગ્નોને કાનૂની માન્યતા આપવાથી દત્તક, છૂટાછેડા, ભરણપોષણ, વારસા વગેરે સંબંધિત મુદ્દાઓમાં ઘણી ગૂંચવણો ઊભી થશે. આ બાબતોને લગતી તમામ કાયદાકીય જોગવાઈઓ પુરુષ અને સ્ત્રી વચ્ચેના લગ્ન પર આધારિત છે.

કોણ છે અરજદાર દંપતી?
સમલૈંગિક લગ્નને કાનૂની માન્યતા આપવા સંબંધિત અરજીઓમાંની એક હૈદરાબાદના ગે યુગલ સુપ્રિયો અને અભયની છે. કપલે પોતાની અરજીમાં કહ્યું છે કે બંને એક-બીજાને એક દાયકાથી વધુ સમયથી ઓળખે છે અને રિલેશનશિપમાં છે. આમ છતાં પરિણીત લોકોને જે અધિકારો મળ્યા છે, તે અધિકારોથી તેઓ વંચિત રહ્યા.

જ્યારે સુપ્રીમ કોર્ટ વારંવાર પુનરોચ્ચાર કરી રહી છે કે કોઈપણ પુખ્ત વ્યક્તિ પોતાની પસંદગીની વ્યક્તિ સાથે લગ્ન કરવા અને જીવન જીવવા માટે સ્વતંત્ર છે. દંપતીએ તેમની અરજીમાં કહ્યું છે કે સરોગસી, દત્તક લેવા અને ટેક્સ બેનિફિટ સહિતની ઘણી સુવિધાઓ માત્ર પરિણીત લોકોને જ ઉપલબ્ધ છે. તેમને પણ આવી સુવિધાઓ મળવી જોઈએ.